Trzecia część cyklu została poświęcona szczególnej budowli w krajobrazie Gdańska. Obiekt ten nazywa się często Koroną Miasta Gdańska.
Bazylika konkatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Gdańsku, w skrócie nazywana Kościołem Mariackim pełniła funkcję kościoła katolickiego i ewangelickiego (w latach 1572-1945), od 1986 r. konkatedra diecezji gdańskiej, która w 1992 r. stała się archidiecezją.
Kościół nosi wezwanie Wniebowzięcia NMP. Położony jest na placu między ulicami Piwną i Chlebnicką, a Św. Ducha. Od strony Motławy bezpośrednio do jednej z bram świątyni prowadzi ul. Mariacka. Kościół Mariacki jest największą świątynią na świecie zbudowaną z cegły. Jej charakterystyczna sylwetka, której akcentami są masywna zachodnia wieża dzwonna i smukłe narożne wieżyczki tworzy dominantę w panoramie miasta.
Zbudowany w latach 1346-1506 kościół jest przykładem gotyku ceglanego, odmiany stylu w architekturze gotyckiej upowszechnionego w krajach basenu Morza Bałtyckiego. Pomimo burzliwych dziejów, świątynia zachowała historyczną formę architektoniczną co poświadcza ikonografia sięgająca XVI wieku oraz bogaty wystrój wnętrza, który tworzą liczne dzieła średniowieczne (m.in. Piękna Madonna Gdańska, Pietà, Ołtarz Koronacji Marii, ołtarz Św. Barbary, Tablica Dziesięciorga Przykazań, zegar astronomiczny) i nowożytne (zespół obrazów i
epitafiów z XVI-XVIII stuleci).
Przypuszcza się, iż w miejscu obecnej Bazyliki Mariackiej stał wcześniej drewniany kościół, wzniesiony przez księcia Świętopełka II Wielkiego, wymieniany w 1271 r. obok innych kościołów gdańskich (Św. Mikołaja i Św. Katarzyny).
[Foto1]Na mocy przywileju nadanego Głównemu Miastu w 1342 r. przez wielkiego mistrza krzyżackiego, Ludolfa Kóniga, wydano decyzję budowy kościoła parafialnego. Obecną świątynię zaczęto budować w 1343 r. 23 marca położono pierwszy kamień.
Niektóre fragmenty dawnej, ceglanej budowli zachowały się w murach obecnej hali. Od zachodu wzniesiono niską, dwukondygnacyjną wieżę-dzwonnicę, opiętą masywnymi przyporami. Na przedłużeniu naw bocznych przylegały do wieży dwie kaplice.
W późniejszym czasie wprowadzono istotne architektoniczne zmiany. Prezbiterium poprzedził nie jednonawowy, a trójnawowy transept o układzie halowym. W podobny sposób rozbudowano prezbiterium. Budowę tak pomyślanej części wschodniej rozpoczęto w latach siedemdziesiątych XIV w., a w latach 1379–1400 wzniesiono zewnętrzne mury halowego transeptu i prezbiterium. Pracami kierował mistrz murarski Henryk Ungeradin, który brał również udział w budowie ratusza Starego Miasta.
Patronat nad budową świątyni w ostatniej ćwierci XIV wieku przejęła Rada Miejska Gdańska, która sterowała organizacją i zarządzaniem oraz pieczą nad finansowaniem prac budowlanych.
Jeszcze w trakcie wojny trzynastoletniej, w latach 1454–1466 podwyższono wieżę, co było symbolicznym akcentem zwycięstwa Gdańszczan nad Zakonem Krzyżackim. Podwyższono także wieżyczki na sygnaturkę na skrzyżowaniu naw oraz flankujące transept i prezbiterium. W 1484–1498 przekształcono pozostałą bazylikową część nawy na hale z rozszerzeniem naw bocznych. Od 1485 r. przy budowie pracował architekt Hans Brandt – z jego udziałem wzniesiono korpus nawowy.
W 1498–1502 przekryto świątynię sklepieniami gwiaździstymi, sieciowymi i kryształowymi, które konstruował Henryk Hetzel. 28 lutego 1502 r. wprawiono w sklepienie ostatni zwornik. Światło do wnętrza świątyni wpada przez 37 ogromnych okien różnej wielkości, w tym tylko 2 z (nowymi) witrażami. Dzięki umieszczeniu przypór we wnętrzu uzyskano miedzy nimi duże przestrzenie, w których urządzono 29 kaplic.
[Foto2]Podczas walk o Gdańsk w marcu 1945 r., w wyniku ostrzału artyleryjskiego, spłonęły drewniane konstrukcje dachów, runęło 40% sklepień, stopiły się niektóre dzwony, w tym największy Gratia Dei ważący 5300 kg, odlany w 1543 r. Część wyposażenia uległa zniszczeniu bądź rozproszeniu, eksponaty znajdują się m.in. w Muzeum Narodowym w Warszawie. W 1946 r. rozpoczęto odgruzowywanie wnętrza i zabezpieczanie filarów i zachowanych sklepień, po czym podjęto odbudowę, którą kierowali: prof. Stanisław Obmiński a od 1950 inż. arch. Marian Kossakowski. 17 listopada 1955 r. nastąpiło poświęcenie świątyni i przekazanie jej wiernym ale prace trwały nadal, m.in. rekonstruowano hełmy wieżyczek i dach wieży. Powracało stopniowo uratowane wyposażenie, odkryto fragmenty gotyckiej polichromii. W latach 1982–1983 ściany i sklepienia pokryto warstwą bieli wapiennej.
Świątynia przeszła w ręce Kościoła Rzymskokatolickiego na mocy decyzji Rady Narodowej z 29 stycznia 1946 r. Dziesięć lat po konsekracji w 1965 r. kościół Mariacki został podniesiony do godności Bazyliki Mniejszej, w 1986 r. stał się konkatedrą diecezji gdańskiej a od 1992 r. metropolii gdańskiej. Od 1979 r. proboszczem Bazyliki Mariackiej jest ksiądz infułat Stanisław Bogdanowicz, dzięki któremu do wnętrza powróciła znaczna część średniowiecznych zabytków
ruchomych, po wojnie przejęta przez placówki muzealne Polski i Niemiec.
Wystrój wnętrza tworzą cenne zabytki malarstwa i rzeźby gotyckiej, manierystycznej i barokowej, wiele z nich to dzieła najwyższej klasy artystycznej i historycznej. Pomimo burzliwych losów świątyni zachowane dzieła tworzą cenne zespoły zabytkowe mające związek z daną epoką historyczną. Świadectwem średniowiecznego okresu są liczne figury, retabula ołtarzowe lub ich fragmenty, pochodzące zarówno z okresu krzyżackiego jak i polskiego, przy
czym są to głównie fundacje miejscowego mieszczaństwa, które tworzyło ówczesną elitę Gdańska. Monumentalny zespół zabytkowy tworzą liczne nowożytne nagrobki posadzkowe, epitafia obrazowe i totenschildy z herbami obrazujące luterańską atmosferę świątyni przejętej w 1572 r. roku przez gminę ewangelicką. Ponadto występuje tutaj bogaty zespół rzeźb i obrazów barokowych. Po ostatniej wojnie niektóre kaplice otrzymały współczesny wystrój, z których niewielka część prezentuje wysoki poziom artystyczny. Ponadto w Bazylice umieszczono wtórnie
elementy wystroju wnętrza kościoła Św. Jana (m.in. ambona, prospekt organowy, chrzcielnica, kilka epitafiów i obrazów).
Do najstarszych dzieł tworzących średniowieczny wystrój należy zaliczyć grupę rzeźb z okresu stylu pięknego (1410-1430) tj. Piękna Madonna, Pieta, Św. Jerzy pokonujący smoka, Maria i Jan w kaplicy Jedenastu Tysięcy Dziewic, ołtarze Bractwa Kapłańskiego NMP, Św. Jadwigi i Św. Doroty. Kilka dzieł tworzących niegdyś wystrój kościoła przechowują muzea m.in. Dyptyk Winterfeldów, obraz Trójca Święta w typie Pietas Domini, retabula ołtarza Św. Kosmy i Damiana, ołtarza Św. Elżbiety czy grupa Zaśnięcia Marii.
Wczesny gotycki realizm egzemplifikuje tryptyk z Sądem Ostatecznym pędzla Hansa Memlinga (od 1945 w MNG). Wielki zespół tworzą dzieła rzeźby i malarstwa tablicowego z dwóch ostatnich dekad XV stulecia: m.in. Ołtarz Św. Barbary, Duży i Mały Ołtarz Ferberów, Tablica Dziesięciorga Przykazań.
Najmłodszą grupę dzieł średniowiecznych tworzy retabulum ołtarza głównego, dzieło Mistrza Michała i warsztatu, prace Mistrza Pawła i jego kręgu: Grupa Ukrzyżowania na belce tęczowej i figura Chrystusa jako Salvator Mundi oraz antwerpskie retabulum ołtarza Św. Adriana.
Należy także wspomnieć o imponującym, drewnianym zegarze astronomicznym autorstwa Hansa Düringera. Co ciekawe zegar ten wskazywał m.in. godziny, dni, miesiące, lata, świętych kalendarzowych, terminy nowiu, fazy księżyca, pozycje słońca i księżyca wśród znaków zodiaku.
Godziny zwiedzania:
Od 1 go stycznia 2012 roku zwiedzanie bazyliki jest płatne w godzinach 9.00 – 17.30. Bilet normalny 4 zł, ulgowy 2 zł. Wejście do kościoła jest usytuowane pod wieżą.
Od poniedziałku do soboty:
MARZEC I KWIECIEŃ godz. 9.00 – 17.30
MAJ godz. 9.00 – 17.30
CZERWIEC – WRZESIEŃ godz. 9.00 – 18.30
PAŹDZIERNIK – LISTOPAD godz. 9.00 – 17.00
w niedziele:
KWIECIEŃ godz. 13.00 – 17.30
MAJ godz. 13.00 – 17.30
CZERWIEC – WRZESIEŃ godz. 13.00 – 18.30
PAŹDZIERNIK – LISTOPAD godz. 13.00 – 17.00
(nie ma zwiedzania podczas trwania Mszy Św. oraz innych liturgii i uroczystości kościelnych)
od kwietnia do listopada opłata: 4 zł dorośli, 2 zł studenci, uczniowie
PUNKT WIDOKOWY NA WIEŻY:
Od poniedziałku do soboty:
KWIECIEŃ – CZERWIEC godz. 9.00 – 17.00
LIPIEC – SIERPIEŃ godz. 9.00 – 18.00
WRZESIEŃ – PAŹDZIERNIK godz. 9.00 – 17.00
w niedziele:
KWIECIEŃ – CZERWIEC godz. 13.00 – 17.00
LIPIEC – SIERPIEŃ godz. 13.00 – 18.00
WRZESIEŃ – PAŹDZIERNIK godz. 13.00 – 17.00
cena biletów: 5 zł dorośli, 2,5 zł studenci, uczniowie
W pracy wykorzystano m.in. informacje zawarte na:
www.wikipedia.org
www.bazylikamariacka.pl
www.gdansk.pl
Zapraszam do odpowiedniego tematu na forum gdzie znajdziecie kilka ciekawych zdjęć Bazyliki Mariackiej. Warto też obejrzeć poniższe filmiki stanowiące niejako mini przewodniki po tym pięknym obiekcie.
Szczególne podziękowania dla Kuby80BJ za pomoc przy opracowywaniu poszczególnych odcinków cyklu.
Michał Jarosławski
