W kolejnej części Uroków Gdańska zaprezentuję szczególne dla wydarzeń II Wojny Światowej miejsce. Westerplatte położone jest w północno-wschodniej części Gdańska, na Wyspie Portowej. Jest to niezamieszkały, zalesiony półwysep pomiędzy Zatoką Gdańską i zakolem Martwej Wisły tzw. Zakrętem Pięciu Gwizdków. Szerokość półwyspu waha się od ok. 200 do ok. 500 metrów, długość wynosi ok. 2 kilometrów.
Westerplatte według podziału administracyjnego należy do osiedla Przeróbka. Zostało przyłączone do Gdańska w 1814 roku. Graniczy od południa z Wisłoujściem i Portem Północnym a przez Martwą Wisłę z osiedlem mieszkaniowo-przemysłowym Nowy Port.
Nazwa Westerplatte (d. West Platte) pochodzi z języka niemieckiego. Wester to „zachodni”, a platte – „płyta” (w znaczeniu: „wyspa”). Westerplatte oznacza więc „zachodnią wyspę”. Zgodnie z nazwą Westerplatte w XIX wieku było jeszcze wyspą, natomiast określenie „zachodnia” służyło do odróżnienia wyspy od istniejącej wtedy również Ost Platte („wyspy wschodniej”), która z czasem połączyła się z lądem.
Westerplatte to jedyna nazwa o niemieckojęzycznym brzmieniu zachowana na terenie Gdańska. Nazwę zachowano, gdyż stała się symbolem walki o wolność.
Rys historyczny
W maju 1734 wylądował tu 2,5 tysięczny francuski korpus interwencyjny hrabiego Ludwika de Plélo (który sam tam zginął) próbujący przełamać oblężenie Gdańska przez Rosjan w czasie wojny o sukcesję polską. W roku 1835 powstał pierwszy zakład kąpielowy z restauracją. Powstanie półwyspu (pierwotnie była to wyspa, która połączyła się ze stałym lądem wskutek sedymentujących nanosów, transportowanych nurtami Wisły) przyczyniło się do szybkiego rozwoju kurortu. Było to najkrócej działające gdańskie kąpielisko. Przestało funkcjonować przed II wojną światową.
14 marca 1924 roku Rada Ligi Narodów przyznała Polsce teren na półwyspie Westerplatte, u ujścia kanału portowego do morza, naprzeciw przedmieścia Nowy Port.
31 października 1925 roku obszar na terenie Wolnego Miasta Gdańska na półwyspie Westerplatte został oficjalnie przekazany w bezterminowe i bezpłatne użytkowanie Polsce.
7 grudnia 1925 roku Liga Narodów przyznała Polsce prawo do utrzymania straży wojskowej na Westerplatte i już dnia 18 stycznia 1926 roku o godz. 14.00 przybył na trałowcu ORP Mewa pierwszy oddział i rozpoczął pełnienie służby wartowniczej. W latach 1926-39 na terenie półwyspu funkcjonowała Wojskowa Składnica Tranzytowa.
25 sierpnia 1939 roku przybył do Gdańska z rzekomo kurtuazyjną wizytą (pod pretekstem awarii zapowiedzianego wcześniej innego, mniejszego okrętu) niemiecki pancernik szkolny Schleswig-Holstein (mimo przestarzałej konstrukcji był to bardzo silnie uzbrojony okręt przygotowany do ataku na Westerplatte, pod pokładem przewożący kompanię szturmową Kriegsmarine). W dniach 1-7 września 1939 roku miała miejsce obrona półwyspu przez Polaków pod dowództwem mjr. Henryka Sucharskiego (od 2 do 7 września dowodził zastępca kpt. Franciszek Dąbrowski). W trakcie tych walk jedynie źródła niemieckie podają o ataku żywych torped na stanowiska ostrzeliwujące Westerplatte z Nowego Portu, garnizon walczył samotnie i w okrążeniu wobec przeważających sił wroga. Po kapitulacji już 10 października 1939 roku hitlerowcy przewieźli na Westerplatte polskich więźniów w celu uporządkowania terenu po walkach.
W marcu 1940 roku formalnie utworzono na Westerplatte podobóz (Abteilung Aussenstelle) obozu koncentracyjnego w Stutthofie. Jego komendantami byli: SS-Hauptsturmführer Franz Christoffel, SS-Untersturmführer Paul Ehle i SS-Untersturmführer Kurt Mathesius. W maju 1941 roku zakończono prace rozbiórkowe na Westerplatte (częściowe rozebranie koszar) przez ostatnią grupę więźniów i rozwiązano obóz.
[Foto1]Po wojnie jesienią 1946 roku rozpoczęto rozminowywanie terenu półwyspu. W tymże roku na miejscu Wartowni nr 5 ustawiono krzyż i tablicę z nazwiskami poległych tworząc symboliczny cmentarz poległych. Jednocześnie w budynku koszar detonowano niewybuchy, przyczyniając się do dewastacji obiektu.
Od zakończenia wojny na terenie Westerplatte stacjonują jednostki WP.
2 lipca 1962 roku krzyż usunięto i postawiono na jego miejscu czołg T-34 z 1945 roku 9 października 1966 roku odsłonięto tu Pomnik Obrońców Wybrzeża autorstwa prof. Adama Haupta, stojący do dzisiaj. Ma on 25 metrów wysokości (nie licząc podstawy, którą jest 20-metrowy kopiec). Pomnik ten, swoim kształtem przypomina wyszczerbiony bagnet wbity w ziemię. W czasie przebudowy terenu wyburzono znaczącą część ruin koszar, w 1967 roku przy poszerzaniu kanału portowego przesunięto na szynach w całości wartownię nr 1.
12 czerwca 1987 roku miało tu miejsce spotkanie papieża Jana Pawła II z 38 westerplatczykami i młodzieżą.
[Foto2]W ostatnich latach usunięto czołg T-34.
W maju 2011 roku, podczas prac przy budowie Trasy Sucharskiego, został odkryty nieznany, betonowy falochron albo pirs, który jest obecnie oddalony od brzegu o kilkadziesiąt metrów.
Dojazd
Połączenie z centrum Gdańska umożliwiają autobusy komunikacji miejskiej (linia nr 106, 138 i sezonowa 606).
Opracowano na podstawie:
www.wikipedia.org
www.westerplatte.pl/
Michał Jarosławski
